Toespraak dodenherdenking 4 mei 2023- door burgemeester Barbara de Reijke

"Zojuist zijn we twee minuten stil geweest. Twee minuten om de slachtoffers te herdenken van de Tweede Wereldoorlog.

Maar waar dacht u aan? En welk beeld, welke herinnering kwam er bij degene naast u op? We weten het niet. En toch zijn we samen verbonden in twee minuten stilte. 

Misschien liet u uw gedachten gaan naar de concentratiekampen? Of de Jappenkampen? Waar je opeens geen mens meer bent maar een nummer. Of naar een periode waarin je opeens je beroep niet meer mocht uitoefenen omdat je er niet bij hoorde. Of misschien dacht u aan oorlogsgeweld uit een veel recenter verleden?

Twee minuten om stil te staan bij herinneringen die in het geheugen gegrift staan, zoals bij de zoon van Ida Vos, die ik deze week heb gesproken over de oorlogservaringen van zijn moeder. De schuldgevoelens van zijn moeder, die als 1 van de 4 kinderen uit haar klas met 34 kinderen de oorlog overleefde. Dit heeft nog sporen nagelaten bij haar zoon. En zo leven we met oorlog. Het thema van dit jaar.

Want oorlog nestelt zich in je ziel. De verschrikkingen en verwoestende barbaarsheid kan soms een tijd weggestopt worden, maar trekt een spoor door generaties. Soms kunnen mensen die oorlog meegemaakt hebben er niet met hun kinderen over praten. Maar wordt ineens het verhaal stukje bij beetje verteld aan de kleinkinderen. En dan begrijp je ineens waarom je moeder altijd zo zachtjes praatte. Of waarom opa altijd schrok als de bel ging. Of waarom het zo pijnlijk was om over familie te praten, omdat er niemand meer over was.

Op allerlei verschillende manieren leven wij met oorlog. Om ons heen getuigen bijvoorbeeld straatnamen daarvan. Soms staan we daar niet eens bij stil. De A.M. De Jonglaan. Vernoemd naar een beroemde schrijver en gemeenteraadslid hier in Blaricum. In de oorlog doodgeschoten in zijn eigen huis. De Dokter Catzlaan. Vernoemd naar een Joodse dokter die jarenlang een huisartsenpraktijk en apotheek hier in het dorp heeft gehad. Verraden in de oorlog en heeft zichzelf van het leven beroofd samen met zijn vrouw. Op zijn leeftijd wilde hij de verschikkingen die ongetwijfeld zouden komen niet meer ondergaan. In Blaricum hebben op het oog gewone huizen hun eigen oorlogsverhaal.

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog zijn in Blaricum 4000 evacués uit Baarn opgevangen. Vierduizend! Dat zet de 300 Oekraïense vluchtelingen die we op de Woensberg opvangen in een ander perspectief. De klok die we overigens van de gemeente Baarn hebben gekregen als dank voor onze hulp in die tijd, hangt op mijn kamer.

Helaas zijn er nog steeds landen in oorlog met elkaar. Wereldwijd en ook heel dichtbij. Zo heeft het thema ‘leven met oorlog’ ook een actuele component. Dagelijks krijgen we mee wat de gevolgen zijn van oorlog, zoals in Oekraïne. Hier vallen nog steeds slachtoffers en vechten mensen voor hun vrijheid. Daar is nog steeds sprake van onderdrukking en bezetting.

Twee minuten. Twee minuten staan we stil bij de offers, die velen hebben gebracht voor onze vrijheid. Een vrijheid die zelfs vandaag de dag niet vanzelfsprekend is. Het is daarom belangrijk dat wij blijven herdenken en dat wij elkaar generatie op generatie blijven vertellen over wat er gebeurd is. Door er op school en thuis over te praten houden we onze vrijheid en democratie onder de aandacht.

Zo was mijn opa 16 toen de oorlog begon. Hij woonde toen in Amsterdam. Hij vertelde mij dat hij er ’s nachts stiekem met zijn broers op uit ging om turf tussen de tramrails te verwijderen om te gebruiken als brandstof. Elektriciteit was er niet meer. Om ’s avonds nog wat te lezen, moesten ze om de beurt fietsen zodat een ander nog wat kon lezen.
Hij heeft de oorlog gelukkig overleefd, maar het is altijd een onderdeel van zijn leven gebleven. 

Mijn opa is er niet meer. Herinneringen aan die tijd kan hij dus niet meer delen. Steeds minder mensen die erbij zijn geweest kunnen hun verhaal vertellen. Het is dus nu aan ons. De miljoenen doden zijn nauwelijks te bevatten. Juist daarom is het belangrijk om de verhalen herkenbaar te maken en de verhalen van dichtbij door te geven.

Vanavond gedenken wij de slachtoffers in heel Nederland waaronder de slachtoffers uit Blaricum. Mensen die hun leven gaven voor onze vrijheid. 

Vrijheid om te gaan en staan waar we willen. De vrijheid om niet meer stil te hoeven zijn. Die vrijheid is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Want uit de verhalen kunnen we ook leren hoe groot de gevolgen van een handeling van u of mij, een keuze van u of van mij, voor een andere kunnen zijn. Vrijheid bouwen we met elkaar.

Vanavond hebben wij samen - ieder voor zich en toch in verbondenheid - kunnen herdenken. En morgen gaan wij onze vrijheid vieren. Want vrijheid is nooit vanzelfsprekend!"

Barbara de Reijke,
Burgemeester Blaricum